Lezing

Seksisme in de literatuur

Een optimistische woede

Gaea Schoeters: ‘Ik ben nooit een feministe geweest. Niet uit principe, maar omdat ik de wereld nooit heb opgedeeld in mannetjes en vrouwtjes, en de letteren nog minder. Ik dacht altijd – naïef, ik geef het toe - dat mensen mensen zijn en schrijvers schrijvers. En hun werk genderneutraal is. Want dat boeken nu eenmaal geen XX of XY in hun DNA hebben. Helaas. Er valt niet naast te kijken: dwars door het literaire landschap loopt een diepe genderkloof. Met daarboven een stevig glazen plafond.’

Schrijven vrouwen minder goed dan mannen? Nee, maar er wordt in de literaire kritiek met twee maten gemeten en dit idee is een culturele erfenis van eeuwen. Het onevenwicht in de literatuur! Dat is de boodschap van Gaea Schoeters.

Verslag

Zoals verwacht kregen wij een virulente en enthousiaste Gaea Schoeters te horen in een pleidooi voor meer vrouwen in de kunst. Niet dat die vrouwen er niet zijn, maar ze worden (nog altijd) miskend en niet gewaardeerd. Hoe komt dit toch? Gaea stak van wal met een quote van de Britse psychotherapeute, historica en schrijfster Roszika Parker waaruit bleek dat in de beoordeling van kunstwerken van vrouwen nooit naar de kwaliteit van het werk gekeken wordt. Ze haalde daarop de fameuze rechtszaak Reed versus Reed uit 1971 aan waar het hooggerechtshof van de VS oordeelde dat een verschil in behandeling van een (erfenis)kwestie op basis van geslacht verboden was. Gaea Schoeters citeerde dan een eigen tekst van haar uit de bundel Optimistische woede: “Hoewel zowat de helft van de schrijvers vrouwen zijn, winnen ze nog steeds aanmerkelijk minder belangrijke prijzen dan hun mannelijke collega’s. Het is een vicieuze cirkel: de schriftuur van de mannen aan de top bepaalt de literaire norm, en met die lat gemeten komen vrouwen zelden bovenaan uit.” Wat is de oorzaak van die achteruitstelling van de vrouw? Structureel seksisme! Een niet ongevaarlijke stelling, zeker indien die van een (schrijvende) vrouw komt. Maar zo betoogde Gaea, er bestaat zoiets als het Matilda-effect (zo genoemd naar de orkaan Matilda, die omdat deze een vrouwennaam droeg als minder riskant werd ingeschat maar juist een boel ellende teweeg bracht). Een effect wat eigen is aan alle disciplines: als er in teksten een mannennaam bovenaan staat, worden die anders gevaloriseerd dan precies dezelfde teksten met een vrouwennaam erboven. Er is zelfs een woord voor uitgevonden: hepeating. Enkele voorbeelden uit de literatuur konden niet ontbreken en daarbij zeker niet Virginia Woolf met haar A room for one’s own. Wat geldt voor de literatuur geldt evenzeer voor de muziek, de posities van Alma Schindler — beter gekend als Alma Mahler — en Clara Wieck — beter gekend als Clara Schumann waren het voorbeeld. Vrouwelijke componisten. Goed voor intieme kamermuziek, maar grote symfonische werken dat is een mannenzaak. In de beeldende kunst is het niet anders. Neem nu Michaelina Wautier, een (miskende) barokschilderes uit de 17de eeuw. Maar dat is toch nog geen Rubens? Wie haar Triomf van Bacchus bekijkt zal die vraag best terug nemen. Of neem nu Lee Krasner. Lee wie? Wel de vrouw van… de vrouw van Jackson Pollock. Pollock, action painting, grote doeken op de vloer enzovoort. Bij gebrek aan ruimte schilderde Krasner jaren in een kamertje boven, terwijl Jackson beneden een reusachtig atelier tot zijn beschikking had. Pas na de dood van Pollock in 1956 kon Lee Krasner zich uitleven in het grote atelier, al heeft het dan nog een heel tijdje geduurd vooraleer ze de verdiende erkenning kreeg. Natalie Clifford Barney was een Amerikaans schrijfster, feministe, notoire lesbienne die in Parijs, als tegenhanger voor de Académie Française, haar eigen Académie des Femmes oprichtte en daar de crîme de la crîme van het (mannelijk èn vrouwelijk) kunst- en schrijverswereldje ontving. Kwamen over de vloer: Colette, Mata Hari, Pierre Louïs, Auguste Rodin, Paul Claudel, Ezra Pound, Marcel Proust (via een achterdeur), Gertrude Stein, Djuna Barnes… James Joyce kwam er eenmaal en Hemingway vond het beneden zijn mannelijke waardigheid daar een voet over de vloer te zetten.

En ja, wat kunnen wij eraan doen om die scheve situatie wat rechter trekken? Alvast één raad kunnen wij ons ter harte neem: lees vrouwelijke schrijfsters en blijf hun namen noemen, altijd en overal., want onbekend is ook bij vrouwelijke auteurs en kunstenaressen nog steeds onbemind.

Bijlage van zondag 30 april 2023