Zondag 9 december. De vrouw krijgt het laatste woord: het gelijk van Eurydice. Eerst iets over hij en zij in de Griekse mythologie met straffe bedenkingen over het moederschap door Adrienne Rich (“motherhood is a problematic cultural construction that needs to be redefined according to women’s own understanding and experience”).

Daarna is er wat dieper ingegaan op de vrouwenstudies vandaag: met name het gelijkheidsdenken met zijn inhaalmanoeuvres (Simone de Beauvoir), het verschildenken met het spreken van een eigen taal (Cixous, Irigaray, Kristeva) en het deconstructiedenken van het poststructuralisme: wat scheelt er achter het teken-vrouw (Cindy Sherman, Marlène Dumas en Niki de Saint Phalle)?

En dan waren er nieuwe vragen: over hem en over haar, over de vrouwelijke onmacht en de nieuwe vrouwelijke kracht, over het vrouwelijk lichaam en over de eigen keuzes. Kwamen hier ter sprake: R.M. Rilke, Hilda Doolittle, Carol Ann Duffy, Bracha Ettinger, Pina Bausch en Katty Acker …

Sigmund Freud, terug van nooit weg geweest. Dat was althans de boodschap die Johan De Groef, gerenommeerd psychoanalyticus, ons bracht.

Freud die niet naar zijn patiënten keek, maar de eerste was die naar hen luisterde - en hen liet spreken. En dit net het moeilijkste is in een mensenleven: luisteren en spreken. Wie durft zomaar te vertellen wat hij of zij denkt? Hoe u voor mensen die beweren dat deze of gene afwijking nooit bij hen kan plaatsvinden, omdat zij nu eenmaal normaal zijn. En wat gebeurt er allemaal in de kelder van onszelf, het onbewuste? En wat kunnen wij leren uit vrije gedachtenassociaties? Freud was beslist een pionier, ook al had hij het niet altijd bij het rechte eind of komen sommige van zijn redeneringen nu wat naïef over.

Johan De Groef gebruikte hierbij het gekende ijsbergmodel, waarbij het zichtbare gedeelte, het bewuste, niet opgewassen is tegen dat wat onder de waterlijn verborgen is, het onbewuste. Hij brak ook een lans voor de (langzame) gesprekstherapie die diametraal staat tegenover de huidige trends van snelle resultaten, ook in de psychiatrie. Dat de analyticus hierbij niet de alles wetende en alles oplossende persoonlijkheid is, staat ook vast.

Joseph Roth, de heilige drinker, vooral dit laatste.

Met veel enthousiasme bracht Els Snick een hommage aan deze wat ten onrechte in de vergetelheid geraakte Oostenrijks-Joodse schrijver. Tijdens zijn leven was hij nochtans een gerespecteerd auteur en vooral journalist. In zijn laatste (in het Nederlands enkel als graphic novel verschenen) boek ‘Die Legende vom heiligem Trinker’, verschenen na zijn dood, was als het ware een voorafspiegeling van zijn eigen dood. Roth, die nooit in een huis gewoond heeft, maar steeds van het ene hotel naar het ander trok, vond zijn inspiratie heel vaak in dit wereldje van hotels en cafés.

Leuk was ook te vernemen dat Joseph Roth ooit nog een affaire had met ene Marie Gillès de Pélichy, dochter van de burgemeester van Snellegem, maar toen Marie haar mond over haar relatie met Roth voorbijpraatte werd ze prompt in een klooster gestopt en al even prompt uitgehuwelijkt aan een Brusselse zakenman. Els Snick wees de aanwezigen ook op het actuele karakter van veel van Roths werken.

Stefan Zweig, geboren in 1881, gestorven in 1942:  twee memorabele jaren voor de Joodse gemeenschap. 1881 of een golf van anti-Joodse pogroms in Rusland met een grote emigratiegolf als gevolg; 20 januari 1942: de Wannseeconferentie, waarop de Endlösung van de Joden aangekondigd en van kracht werd. Jeannick Vangansbeke, historicus en auteur van o.a. Stefan Zweig en de Reformatie, maakte er ons attent op.

Na een kort overzicht van Zweigs leven vergeleek Jeannick Vangansbeke Stefan Zweig met Erasmus. Tussen beide heren waren heel wat parallellen te ontdekken. Maar ook over de Franse humanist Sebastian Castellio, eigenlijk Sébastien Châtillon, schreef Zweig een boek. Zweig schreef nog meer boeken over 16de-eeuwers, zoals over Magellaan en Vespucci en vooral over Mary Stuart: als slachtoffer van de intolerantie was zij een van zijn helden.

Was de lezing heel kort, dan mochten wij op het einde ervan toch twaalf boeken van Jeannick Vangansbeke verloten.

Onze jaarlijkse hoogmis vond dit jaar voor het eerst plaats in De Braambeier.  Aan het woord was Alicja Gescinksa, filosofe. Haar onderwerp: de Amerikanisering en de bedreiging die deze inhoudt vooral voor de menswetenschappen. Haar uitganspunt was de vaststelling dat Europa in de eerste plaats een beschaving was en dat die gebaseerd is op de menswetenschappen. Zij ging dieper in op het gevolgen van de Amerikanisering, waarbij zij aandacht vroeg voor drie fenomenen: de Amerikanisering als commercialisering, de Anglificatie of de wereldwijde triomf van de Engelse taal en tenslotte de globalisering en de manier waarop dit fenomeen de menswetenschappen ondermijnt.

Finaal kwam ze tot de vaststelling dat mensen “worden”, en dat ze zowel beter of slechter kunnen worden. In dat wordingsproces spelen de menswetenschappen en de kunsten een allesbepalende rol. Deze zijn weliswaar geen waarborg voor een betere wereld, maar zonder de menswetenschappen ontmenselijkt de mens.

De volledige lezing is verschenen als bijlage bij Toverberg 49.

Drie weken na haar lezing over Virginia Woolf was Magda Michielsens weer te gast, dit keer met een verhaal over de Bloomsburygroep. Deze groep bestond uit intellectuelen en kunstenaars die zich in 1904 in de Londense wijk Bloomsbury vestigde.

Zij vormden als het ware de culturele motor van London en Groot-Brittannië in het algemeen. De kern van de groep bestond uit de zusters en broers Stephen: Virginia (later Woolf), Vanessa (later Bell), Thoby en Adrian. Vooral Thoby bracht zijn vrienden uit Cambridge mee naar Bloomsbury. Berucht zijn de dinsdagavonden waarop over politiek, economie, cultuur en filosofie gediscussieerd werd. De leden van de groep waren niet de minste: behalve de Stephens, waren er Leonard Woolf, Clive Bell, Roger Fry, T.S. Eliot, John Maynard Keynes, Duncan Grant en nog enkele anderen.

De Bloomsburygroep – een naam die pas later buiten henzelf ontstaan is - was niet echt een groep, maar eerder een vriendenkring van intellectuelen uit hogere kringen, progressief en met een bohémienachtige levensstijl. De groep wilde breken met de geslotenheid en de bekrompenheid van Victoriaans Engeland. Daarom: openheid, vrijheid van mening, verwerping van dogma’s, open huwelijken. Bovendien was homoseksualiteit eerder de norm dan de uitzondering.

Op 18 februari jl. gaf prof. Magda Michielsens ons een indringend beeld van de Engelse schrijfster Virginia Woolf.  Michielsens begon met een uitvoerig portret van de omgeving van Virginia Woolf, geboren als Stephen in 1882 in een welstellend, intellectueel maar nieuw samengesteld gezin. Ze had stiefbroers en stiefzusters terwijl ze ook een zuster, Vanessa en nog twee broers had.

De familie Stephen woonde vlakbij Hyde Park in een groot donker huis, maar elke zomer brachten ze hun vakantie door in St. Ives. Die vakanties hadden een grote invloed op het latere werk van Virginia Woolf. Als Virginia 13 jaar is sterft haar moeder, zijzelf krijgt dan haar eerste psychische ineenstorting. Maar het noodlot bleef maar toeslaan: haar halfzuster Stella sterft twee jaar na haar moeder, haar halfbroer George misbruikte haar.

Tot groot verdriet én opluchting stierf in 1904 – Virginia was 22 – haar vader. De overgebleven kinderen gaan dan in Bloomsbury wonen. In 1912 trouwt Virginia met Leonard Woolf, maar het duurt niet lang of Virginia stort weer in. Leonard erg begaan met zijn vrouw en zij verhuizen naar de buiten, naar Hogarth, een tiental kilometer buiten Londen. Samen richten zij de uitgeverij en drukkerij Hogarth Press op. Intussen had zij al haar eerste roman ‘The Voyage Out’ gepubliceerd, er zouden er nog zeven volgen waarvan To the Lighthouse en The waves allicht de bekendste zijn. Verder schreef ze ook nog drie biografieën (o.a. van Roger Fry) en twee lange feministische essays. Zij hield ook een dagboek bij.

Toen de Tweede Wereldoorlog begon, ontbrak haar de psychische kracht om die te doorstaan. Op 28 maart 1941 pleegde ze zelfmoord, ze was 59 jaar oud.