Islamitische Architectuur in Spanje

Beleefd op zondag 28 september 2025 - LDC Veltershof, Veldegem : Parels van de islamitische cultuur in Spanje

Na een beknopte historische inleiding over de verovering vanaf 711 van Spanje en Portugal door verschillende Arabische groepen, kregen wij, na een al even beknopte uitweiding over de Islamitische organisatie van het rijk, de landbouw met haar de gevorderde waterhuishouding, de taal- en letterkunde, de wetenschappen en de godsdienst, een razend interessant overzicht van de Islamitische cultuur en meer bepaald de bouw- en decoratiekunst in Al-Andaluz. Uiteraard moest de spreekster, kunsthistorica Catherine Joostens, zich vooral beperken tot enkele iconische sites en het heeft niemand verwonderd dat dit de grote moskee van Cordoba, de paleisstad Medina az-Zahara en het Alhambra van Granada waren.

Van de mezquita of de moskee van Cordoba onthouden wij vooral de indrukwekkende zuilengangen met hun dubbele bogen, als het ware een woud van ruim 860 rood-wit gestreepte marmeren pilaren met gebeeldhouwde kapitelen, waarvan sommige kapitelen nog dateren uit de Visigotische tijd voor de aankomst van de Islam. Maar ook de rijkversierde mihrab, een nis in de buitenmuur die geacht wordt de gebedsrichting naar Mekka aan te geven (zuidoosten) maar hier naar het zuiden wijst. Het is de plaats die alleen de imam mag betreden vanwaar hij de gelovigen toespreekt en door alle aanwezigen te horen was dankzij de rijkversierde sint-jakobsschelp-vormige koepel. Ook de koepel in de maksoera, een vertrek exclusief bestemd voor de heersers is zeer fraai gedecoreerd met mozaïek. Mooi en verhelderend was het filmpje met de visualisering over de uitbreiding van de moskee van Cordoba waarbij duidelijk gemaakt werd hoe de drie latere grote uitbreidingen rekening gehouden hebben met het oorspronkelijke grondplan door de parallelle zuilenrijen met hun twee verdiepingen te behouden.

Catherine Joostens had ook veel aandacht voor de talrijke versieringen van de wanden met hun ornamentele bekleding waarin vaak mooi gestileerde kalligrafische inscripties verwerkt zijn. Met een korte tussenstop in de paleisstad Medina az-Zahara in de buurt van Cordoba (meer dan de moeite waard voor wie Cordoba bezoekt) en een ommetje langs de moskee (nu katholieke kerk) Cristo de la luz in Toledo, kwamen wij nog altijd naar adem happend, terecht in het beroemde Alhambra van Granada: een stad in een stad. Pas in de XIIIe eeuw gebouwd streelden alle gebouwen van het Alhambra al onze zintuigen. Zeker voor onze ogen viel er bijzonder veel schoonheid te beleven: onze wandeling begon in de mexuarzaal (mashwar) met de verschillende lagen van decoratie: wanden bedekt met bontgekleurde en kunstig vervaardigde azulejos, de sierlijke kolommen met prachtige kapitelen, het minutieus bewerkte plafond… Via een mooi hofje kwamen we terecht in het palacio de comares, het paleis van de sultan, gelegen aan de patio de los arrayanes, de mirtenhof, we passeerden het badhuis om terecht te komen in wellicht de beroemdste locatie van het Alhambra: de patio de los leones met de wereldberoemde leeuwenfontein. Onderweg mochten we onze ogen uitkijken naar de talrijke honingraatgewelven, de arcades in puur filigraan, de wandtegels, de zuilengangen enzovoort. Ruiken was er niet direct bij, maar in de lente moet het in de mirtenhof heerlijk toeven zijn, ook in het hoger gelegen Generalife geniet je van een spervuur aan geuren in deze islamitische tuin. Proeven konden we met enige verbeelding dankzij een foto van enkele typische streekgerechten (o.a. arroz con leche met veel saffraan), om te horen hoef je maar naar het kabbelende water in de irrigatiegoten of de kabbelende fonteintjes te luisteren en op een van de fonteinen staat een gedicht van Ibn Zamrak. En voelen? Dit zintuig werd (wijselijk?) overgeslagen.

In de resterende tijd ging Catherine Joostens nog even in op de nawerking van de islamitische aanwezigheid in Spanje. Ze had het over de Mozaraben, christenen die leefden onder Islamoverheersing en na rebellie gedeporteerd werden naar Noord-Spanje, naar Léon bijvoorbeeld, waar ze de San Miguel de Escalada bouwden gekenmerkt door een zuilengang met hoefijzervormige bogen en typisch Islamitische rolmedaillons.
Mudejarstijl, waarin moslim- en christelijke kunstvormen zijn verweven, vinden wij in de baksteenkerken in Noord-Spanje, in de gevel van El Pilar, de kathedraal van Zaragoza. Ook de Islamitische invloed op de Joodse Sinagoga de Santa María in Toledo was te zien. Een laatste oversteek naar Latijns-Amerika openbaarde een aantal neostijlen uit de XIXe en XXe eeuw, volledig geïnspireerd op Islamitische voorbeelden uit Spanje.

Bijlage van zondag 28 september 2025