Vergeven bij Hannah Arendt

Beleefd op zondag 4 mei 2025 - LDC Veltershof, Veldegem : Vergeving bij Hannah Arendt

Zondag 4 mei deelde een enthousiaste Els Van Peborgh haar visie op het concept vergeven, meer bepaald in het werk van Hannah Arendt. Haar betoog bestond als het ware uit twee delen. Eerst ging zij in op een algemene bespreking van vergeving in een hedendaagse context. Zij deed dat vanuit een aantal vaststellingen: ten eerste heerst er vandaag een soort collectief verlangen om daders verantwoordelijk te houden voor hun wandaden, ten tweede zien wij een morele verontwaardiging als dit niet gebeurt en ten derde lijkt de term ‘vergeving’ verdacht geworden. Er bestaat een angst dat veel kwaad zo vergoelijkt wordt en dat dit leidt tot straffeloosheid en dus worden wij geconfronteerd met vragen als: is vergeven nog mogelijk? Is het nog wenselijk? Kan het nog iets betekenen? En niet te vergeten: vergeven, wat wil dat eigenlijk zeggen? Vergeving, zo beweert Els Van Peborgh, is geworteld in een christelijke traditie, het is een morele plicht van naastenliefde, vergeven is ook geven en dat houdt Hannah Arendt ons ook voor. Maar eerst wees Els Van Peborgh ons op het werk van Jeffrie G Murphy en Jean Hampton, Forgiveness and Mercy (Vergeving en Genade). We moeten de dader proberen te begrijpen, in zijn/haar schoenen willen staan, maar ook de dader moet in de schoenen van het slachtoffer willen staan. We moeten ons bewust worden dat we allemaal feilbaar zijn en fouten kunnen maken, niettemin moeten we kritisch durven zijn.

Over naar Hannah Arendt dan. Vergeven is voor haar vooral een vermogen om te handelen, het gaat niet over daden van mededogen, het gaat over respect. De notie van pluraliteit is voor Arendt heel belangrijk, wij zijn allemaal verschillend als handelende mensen, we moeten achting hebben voor de andere als persoon. Vergeving gebeurt dan omwille van de persoon zelf. Zij maakt een scherp onderscheid tussen de dader en de daad, in feite moeten wij toch proberen het goede in de zondaar naar boven te halen. Handelen wordt met name gekenmerkt door onomkeerbaarheid, met als gevolg dat vrijheid (om te handelen) dan ook onvrijheid (want geen impact meer op de gevolgen) met zich meebrengt: wij zijn geen meester meer over ons eigen handelen. Als remedie kunnen daar onder meer wetten voor gemaakt worden, maar ook vergeving is een remedie tegen die onomkeerbaarheid. ‘De eventuele verlossing uit de bezoeking der onomkeerbaarheid (…) ligt in het vermogen te vergeven.’ (Vita Activa, blz. 235) Het alternatief van vergeving - maar zeker niet het tegenovergestelde - is straf. Mensen kunnen niet vergeven wat zij niet kunnen straffen en zij kunnen niet straffen wat onvergefelijk is. Vergeven geeft ons het vermogen altijd opnieuw te beginnen. Slechts wanneer mensen elkaar vrijspreken van wat zij hebben misdaan, kunnen mensen vrij blijven in hun handelen, kan hen de macht om iets nieuws te beginnen worden toevertrouwd.

Bijlage van zondag 4 mei 2025