De Eindeloze Vlucht van Joseph Roth

Beleefd op zondag 13 april 2025 - LDC Veltershof, Veldegem : Tussen de Legers

Els Snick opende haar lezing met het voorlezen van een fragment uit het onlangs vertaalde Aardbeien, fictie zogenaamd maar autobiografischer kon het niet. Aan de hand van enkele foto’s wist zij in het kort het leven van Roth samen te vatten. Dat hij geboren is in Brody in Galicië, in het huidige Oekraïne, en een veelbelovend student is in Wenen anno 1914; maar dan slaat het noodlot van WO I toe en is hij getuige van de gruwelen en de ellende van de oorlog. Begin jaren ’20 is hij in Parijs, waar hij zijn vrouw Friedl Reichler ontmoet. Door haar zwakke zenuwen – en de onmogelijke va-et-vient-levenswijze van haar man – komt Friedl al vroeg in verschillende psychiatrische instellingen terecht. Een van haar psychotherapeuten was Alfred Döblin, de auteur van Berlin Alexanderplatz. Roth zal de kosten hiervan blijven betalen. Al vlug wordt Roth een gevierd journalist, hij begint ook fictie te schrijven, met name zijn romans die eerst als feuilleton, een genre die hij min of meer uitgevonden heeft, in de kranten verschijnen. Het lot van vooral de ‘Ostjuden’ ligt hem nauw aan het hart. In Antibes ontmoet hij Stefan Zweig, die zijn grote vriend en mecenas zal worden. Roth en Zweig, twee totaal verschillende karakters die elkaar vinden in hun liefde voor het schrijven. Roths literaire doorbraak komt er met Job, een roman die onmiddellijk in verschillende talen vertaald wordt, ook in het Nederlands. Na wat uitgeweid te hebben over het Joseph Roth Genootschap, valt de naam Marie de Pélichy, wier verhaal Els Snick tijdens haar lezing van jaren geleden uitgebreid verteld heeft, maar het publiek vraagt haar dit nog eens over te doen. Marie de Pélichy, de dochter van de Brugse burgemeester, op wie Joseph Roth tijdens zijn verblijf in Antibes smoorverliefd is geworden. Het is evenwel niets geworden tussen die twee. Dan verschijnt zijn opus magnum, De Radetzkymars. Al snel worden er 40.000 exemplaren van verkocht totdat, ja, totdat opgezweepte leden van de Hitlerjugend hun beruchte boekverbrandingen beginnen. Roth zelf moet ook vluchten en hij komt terecht bij de Portugees-Joodse uitgever Emanuel Querido in Amsterdam, die Duitse exil-auteurs uitgeeft. In 1936 is Roth samen met Stefan Zweig en diens nieuwe vrouw Elisabeth Altmann in Oostende. Het is zij die de beroemde – en enige – foto neemt van Joseph en Stefan samen. Waar is die juist genomen? Een hele zoektocht en een heel verhaal van Els Snick, maar finaal komen wij te weten dat het op het terras van het intussen verdwenen Hotel Helvetia moet zijn geweest. Op deze plaats bevindt zich nu hotel-restaurant Le Basque, waar men ook een gedenkplaat vindt.

In 1938 is Roth opnieuw in Parijs, waar hij het jaar erop tijdens een van zijn memorabele drinkgelagen in elkaar zakt en sterft.

Tot slot las Els Snick nog een deel uit het zeer aangrijpend verslag dat Roth schreef over de rouwstoet van een oorlogsinvalide.

Bijlage van zondag 13 april 2025 "Tussen de grenzen met Joseph Rot"